Gezond door de nacht

Doel: minimaliseren van de korte termijn en lange termijn schadelijke effecten van werken in  de nacht bij de zorgverleners door in te grijpen op de externe factoren die het circadiaanse ritme verzorgen (licht, voeding en slaap).  

In de gezondheidszorg maar ook in andere branches in onze maatschappij wordt meer en meer in de nacht gewerkt. Deze nachtelijke werkzaamheden, zoals door 1,2 miljoen Nederlanders regelmatig worden verricht, leiden tot een verstoring van het natuurlijke bioritme. De literatuur laat zien dat verstoring van het bioritme een negatief effect heeft op ons cognitief, fysiologisch, psychisch en sociaal functioneren. In het laatste rapport van de Gezondheidsraad nachtwerk worden een aantal van deze ernstige gezondheidsproblemen beschreven. Nadelige effecten behelzen, naast slaap- stemmingsstoornissen en concentratiestoornissen, een sterk verhoogde kans op diabetes, hart- en vaatziekten en maligniteiten. 

We hebben overleg gehad met de chronobiologen Marijke Gordijn, schrijfster van het gezondheidsrapport en Roelof Hut, professor aan de RUG en met deze laatste zijn we een samenwerking aangegaan. We hebben een bundel van maatregelen gedistilleerd uit het nachtwerk rapport welke toepasbaar zijn op de werkvloer in het ziekenhuis. Deze maatregelen hebben direct effect op het versterken van het circadiaanse ritme en het herstellen van de verschuiving die optreedt door de nachtdiensten. 

Deze hebben we geïmplementeerd in eerste instantie op de IC en later in het hele ziekenhuis. Informatie gegeven en onderzoek gedaan en het blijkt dat deze maateregelen erg succesvol zijn in het terugdringen van de korte termijn schadelijke effecten. Onderzoek naar de lange termijn effecten bij de mens staan nog in de kinderschoenen.  

Bij de implementatie was er in eerste instantie veel weerstand op bestuurlijk niveau. De uitkomsten van meerdere gezondheidsrapporten nachtwerk waren niet bekent bij het management.  De gezondheidswinst waardoor zorgverleners minder uitvallen en langer gezond doorwerken tot hun pensioen is moeilijk te bevatten als je enkel stuurt op financiële  factoren. Op de werkvloer werd het project meteen omarmt.

Het project is geïmplementeerd in het JBZ ziekenhuis en inmiddels in vele andere ziekenhuizen. We hebben meerdere masterclasses georganiseerd waar uitleg over de interne klok gegeven is. Ook vele bedrijven hebben een aantal maatregelen geïmplementeerd. 

De drie pijlers: 

Licht: Evolutionair gezien hebben we ons aangepast aan de rotatie van de aarde en is de activiteit/rust cyclus een uiting van de donker /licht cyclus. Blootstelling aan licht is dan ook de belangrijkste beïnvloeder van het circadiane ritme en licht bestaat uit verschillende golflengtes en intensiteiten die allen een andere uitwerking hebben op het lichaam. Er is geëxperimenteerd met verschillende gekleurde brilglazen maar het is niet geheel duidelijk of dit de zorgverlener helpt. Toename van de alertheid op het werk door blauw licht verschuift de interne klok en heeft dus nadelige effecten op de zorgverlener op de lange termijn. 

Voeding: Aanpassing van het dieet in de nacht en het tijdstip van inname zijn van invloed. Directe effecten door de hoeveelheid en samenstelling , met meer eiwitten en minder vet verhogen het energiepeil tijdens de nacht en hebben een direct positief effect op de slaapkwaliteit. Er is een voedingsschema gemaakt en deze specifieke nachtvoeding wordt aangeboden door de ziekenhuis. 

Slaap: Mensen die werken in de nacht bouwen vaak een slaapschuld op door de kortere slaap overdag en de verminderde kwaliteit van deze slaap. Deze slaapschuld wordt verder verhoogt bij toenemende diensten. Wanneer er een mogelijkheid is om gedurende de dienst (in de nacht maar ook overdag) een korte (20 min) powernap te doen wordt deze slaapschuld vermindert en hierdoor direct oa de alertheid en concentratievermogen positief beïnvloed. Dit resulteert in een toegenomen veiligheid voor patiënt en de zorgverlener. Onze zorgverleners maken elke nacht en ook overdag gebruikt van de energypod en het is een “must” geworden als ze slaperig worden. 

Rooster: In kaart brengen van het chronotype van de zorgverlener en dan het rooster hierop aanpassen. Bijvoorbeeld: De zorgverlener met een laat chronotype, de nachtuil, voelt zich beter in de late dienst en werkt hierdoor ook veiliger en beter. Waarom deze in de ochtend laten werken? Onze medewerkers kunnen kiezen wanneer ze graag willen werken en we hebben bestaande wettelijke roosterstructuren dan ook los gelaten.  

Het advies van de gezondheidsraad is gebaseerd op evident based  onderzoek. 

In dierexperimenteel onderzoek in de chronobiologie hebben deze maatregelen bewezen effecten.